Zalew Wiślany
54°27′N 19°45′E/54,450000 19,750000 Zdjęcie satelitarne Landsat | |
| Państwo | |
|---|---|
| Lokalizacja | |
| Powierzchnia |
838 km² |
| Wymiary |
90,7 × 13 km |
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Zasolenie |
3‰ |
| Cieki wodne uchodzące |
Wisła Królewiecka, Szkarpawa, Nogat, Elbląg, Bauda, Pasłęka, Pregoła, Świeża |
| Miejscowości nadbrzeżne | |
Położenie na mapie Polski  | |
| 54°27′N 19°45′E/54,450000 19,750000
| |
Zalew Wiślany (niem. Frisches Haff, lit. Aistmarės, ros. Калининградский залив Kaliningradskij zaliw) – zalew słonawowodny, zatoka Morza Bałtyckiego[1] o powierzchni 838 km², w tym w granicach Polski 328 km², część Zatoki Gdańskiej odcięta przez Mierzeję Wiślaną. Z resztą zatoki jest połączony Cieśniną Piławską.
Przez Zalew przebiega ukośnie do jego osi podłużnej granica państwowa z Rosją (obwód królewiecki).
Zarówno przed 1933, jak i po 1945 rozpatrywano plany osuszenia Zalewu poprzez system polderów[2].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Dane podstawowe
[edytuj | edytuj kod]- Średnia głębokość zalewu wynosi 2,7 m[3]
- Długość zalewu wynosi 90,7 km (w tym na terenie Polski 35,1 km)[3]
- Szerokość od 6,8 do 13 km[3]
Największe rzeki wpływające do zalewu: Pregoła, Pasłęka, Elbląg, Nogat, Szkarpawa i Świeża.
Linia brzegowa zalewu jest słabo rozwinięta, z wyjątkiem hydrograficznie wyodrębnionych dwóch największych zatok: Rybackiej (na północy) i Elbląskiej (na południu) oraz Półwyspu Bałgijskiego. Poza przybrzeżnymi i sztucznymi (jak Wyspa Nowakowska, Piławski Ostrów, wyspy Zatoki Elbląskiej, Wyspa Estyjska) na zalewie nie ma wysp.
Zalew Wiślany łączy się z Morzem Bałtyckim wąskim kanałem usytuowanym w rosyjskiej części akwenu (Cieśnina Piławska), przez który w czasie silnych sztormów następują wlewy wód morskich. Zasolenie wód zalewu jest w związku z tym wyższe niż w klasycznym zbiorniku słodkowodnym, przy czym jest on nierównomiernie zasolony. Stopień zasolenia maleje wraz z odległością od Bałtyjska, położonego w bezpośrednim sąsiedztwie Cieśniny Piławskiej: w rejonie cieśniny wynosi średnio 5,5 promili, natomiast koło Krynicy Morskiej – około 2,2 promili[4].
Zalew Wiślany charakteryzuje się bardzo szybkimi zmianami poziomu wody, dochodzącymi do 1,5 m w ciągu doby, powodowanymi wiatrami. Przy brzegach ciągną się rozległe pasy szuwarów, osiągające szerokość setek metrów[5].
Przyroda ożywiona
[edytuj | edytuj kod]Najważniejsze obszary lęgowe ptaków (m.in. hełmiatka, ohar i czapla siwa) znajdują się w Zatoce Elbląskiej i w rejonie ujścia Pasłęki[5].
Zalew Wiślany jest jednym z ważniejszych obszarów rozrodczych śledzia w Bałtyku Południowym. Rozród śledzia w Zalewie Wiślanym odbywa się od marca do maja, z największą intensywnością w okolicach kwietnia. Początek rozrodu uzależniony jest od temperatury wody oraz stopnia zalodzenia zalewu. Śledzie wpływają na tarło wczesną wiosną, gdy woda ma temperaturę ok. 6–8 °C. Koniec tarła następuje przy temperaturze wody ok. 12 °C. Po złożeniu ikry, śledzie opuszczają zalew i odpływają na żerowiska. Zagrożeniem dla obszarów rozrodczych może być aktywność człowieka powodująca: 1) bezpośrednie niszczenie dna, które jest miejscem tarliska, 2) zanieczyszczenie wody do poziomu powodującego zwiększenie śmiertelności ikry oraz larw śledzia, 3) wzrost eutrofizacji, powodujący zmniejszanie zawartości tlenu w wodzie oraz zmianę charakteru dna z piaszczystego na muliste oraz zanik roślinności[6][7].
Ze względu na wysokie walory przyrodnicze polska część Zalewu Wiślanego została objęta obszarami Natura 2000: PLH280007 (Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana – obszar siedliskowy) i PLB280010 (Zalew Wiślany – obszar ptasi)[8][9][5].
Nazwy
[edytuj | edytuj kod]Najwcześniejsza wersja nazwy Zalewu Wiślanego została zanotowana w IX wieku i znana jest z przekazu anglosaskiego żeglarza Wulfstana, który około roku 890 odbył podróż morską z Półwyspu Jutlandzkiego do Truso położonego w rejonie ujścia Wisły. Wersja podana przez Wulfstana w formie Estmere[10] jest najprawdopodobniej tłumaczeniem staropruskiej nazwy tego akwenu, która brzmiała *Aīstinmari (stąd współczesna nazwa litewska – Aistmarės). Nazwa staropruska składała się z wyrazów *Aistei – Estowie[11] i mari – zalew[12], czyli ‘Zalew Estów, Zalew Estyjski’. Estami nazywano w źródłach antycznych i wczesnośredniowiecznych plemiona zachodnio-bałtyjskie zwane później (od IX wieku) Prusami. Poczynając od pierwszej połowy XIII wieku, nazwa zalewu zaczyna pojawiać się w dokumentach wystawianych przez zakon krzyżacki. W wersji łacińskiej brzmiała ona Mare Recens w roku 1246, czyli ‘Zalew Świeży’ (w znaczeniu słodkowodny) w przeciwieństwie do występującej w tychże dokumentach nazwy Bałtyku – Mare Salsum, czyli ‘Morze Słone’. Zapis z roku 1251 mówi o Mare Recens et Neriam (Neria – ówczesna, zlatynizowana nazwa Mierzei Wiślanej) a zapis z roku 1288 o Recenti Mari Hab (Haff), z której utworzono późniejszą niemiecką nazwę zalewu Frisches Haff[13]. W dokumentach krzyżackich jeszcze w połowie XIV wieku stosowano również nazwę Vrychschen Mere[14], będącą połączeniem wyrazów niemieckiego i łacińskiego lub staropruskiego. Polską nazwą zalewu była Zatoka Świeża[15]. W 1903 r. Zygmunt Gloger używał nazwy Fryszchaf, co jest spolszczoną wersją nazwy niemieckiej[16]. Stosowano także nazwę Zatoka Fryska[17][15].
Na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1934 roku przedstawiono Zalew Fryski albo Wiślany[18]. Ostatecznie nazwę Zalew Wiślany wprowadzono urzędowo zarządzeniem w 1950 roku, zastępując niemiecką nazwę zbiornika – Frisches Haff[19].
W NRD znany był jako Weichselhaff.
Część północno-wschodnia Zalewu Wiślanego, między Cieśniną Pilawską a ujściem Pregoły, nazywana jest Zatoką Kaliningradzką[20].
Miejscowości i kąpieliska nad Zalewem Wiślanym
[edytuj | edytuj kod]|
Polskie: |
Rosyjskie: |
Zobacz
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Morze Bałtyckie, Cieśniny. W: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Nazewnictwo Geograficzne Świata. T. Zeszyt 10 – Morza i oceany. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2008, s. 52. ISBN 978-83-254-0462-8.
- ↑ Niemieckie plany osuszenia Zalewu Wiślamego i przekopu przez Mierzeję Wiślaną
- ↑ a b c www.Zalew.org.pl. zalew.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)]..
- ↑ Jerzy i Marco Kulińscy: Zalew Wiślany. Charakterystyka akwenu. kulinski.zagle.pl. [dostęp 2013-08-06].
- ↑ a b c Zalew Wiślany (ob. ptasi). Natura 2000. [dostęp 2013-08-06].
- ↑ D.P. Fey i inni, Zalew Wiślany jako miejsce rozrodu śledzia oraz wpływ działań człowieka na stan tarlisk tego gatunku, Gdynia: MIR-PIB, 2014.
- ↑ D.P. Fey i inni, HERRING. An analysis of spawning ground management, ecological conditions and human impacts in Greifswald Bay, Vistula Lagoon and Hanö Bight, Malmö: CA Andersson, 2015, s. 175, ISBN 978-91-637-7839-1.
- ↑ Program Ochrony Środowiska dla Gminy Elbląg na lata 2006–2011, s. 34. [dostęp 2013-01-29].
- ↑ Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (ob. siedliskowy). Natura 2000. [dostęp 2013-08-06].
- ↑ Janet Batley, Wulfstan’s voyage and his description of Estland: the text and the language of the text, [w:] Wulfstan’s Voyage. The Baltic Sea region in the early Viking Age as seen from shipboard, Maritime Culture of the North, wyd. 2, Roskilde, 2009, s. 15.
- ↑ Mikkels Klussis, Bazowy słownik polsko-pruski dla dalszego odrodzenia leksyki (dialekt sambijski), Wilno 2007, s. 52–53.
- ↑ Letas Palmaitis, Pomesanian Prussian, Kowno 2011, s. 81.
- ↑ Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. Bd. 1, Urkunden der Jahre 1231–1340 (wyd.) Johann Martin Saage, Carl Peter Woelky, Mainz 1860, nr 13, s. 18–22; nr 26, s. 46–49; nr. 79, s. 133–136.
- ↑ Joahim Stephan, Die Handfestensammlungen der Komturei Elbing vom Ende des 14. Jahrhunderts, [w:] Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands, Bd. 56 (2010), 2011s. 78.
- ↑ a b Świeża Zatoka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 681.
- ↑ Warmia. W: Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziemdawnejPolski. Kraków: 1903.
- ↑ Józef Kostrzewski (oprac.), Ireneusz Rajewski (rys.): Mapa narodowościowa ziem dotychczasowego zaboru pruskiego. Lipsk: H.Wagner & E.Dabes, 1910. [dostęp 2009-10-23].
- ↑ Arkusz 34 Gdynia – Gdańsk. W: Mapa Operacyjna Polski 1:300 000. Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934.
- ↑ Zarządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 15 grudnia 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości (M.P. z 1950 r. nr 8, poz. 76, s. 76).
- ↑ Wiślany, Zalew, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-07-26].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Świeża Zatoka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 681.
- Strona oficjalna Komunalnego Związku Gmin Nadzalewowych
- www.zalew-wislany.pl – Monitoring jakości wód Zalewu Wiślanego w oparciu o teledetekcję satelitarną
- www.zalewwislany.pl – Locja Zalewu Wiślanego, przewodnik dla żeglarzy i turystów wodnych, także sąsiednie szlaki wodne od Gdańska do Iławy